إعتکاف

إعتکاف

• توسط علی
• شنبه 13 خرداد 1391
• 3904
• 0

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِإعتکاف و مسائل پیرامون آن، بحث امروز ماست، إعتکاف عبارت از توقّف و ماندن در مسجد به قصد عبادت است، لذا صرف ماندن در مسجد بدون قصد عبادت، یا به عنوان عبادت دیگری إعتکاف نامیده نمی شود، معتکف باید قصد إعتکاف و نیت آن را بکند . إعتکاف، در هر زمانی از سال که روزه در آن صحیح باشد، جایز است. لذا در غیر عید فطر و قربان، که روزه در آن جایز نیست، معتکف می تواند در تمام ایام سال با توجه به شرایط و ویژگی های إعتکاف به این عمل إقدام کند، اما بهترین زمانی که برای إعتکاف در نظر گرفته شده است، طبق روایات دهه آخر ماه رمضان است، که إن شاء الله عرض می کنیم .إعتکاف عملی مستحب است، وجوبی برایش تعیین نشده است و اما ممکن است به سبب نذر، عهد یا به سبب قسم یا شرط ضمن عقد و مانند این ها واجب شود، حالا بحث در این است که آیا إعتکاف إستیجاری هم إمکان هست ؟ یا إمکان انجام إستیجاری إعتکاف هم وجود دارد یا خیر ؟ نوعاً فقها می فرمایند : إعتکاف إستیجاری، مشکل است .بعضی از فقهای بزرگوار نظر مبارکشان بر این است که شخص معتکف می تواند، برای خودش یا به نیابت از میّتی، معتکف شود . اما إعتکاف از سوی حضرات ائمه معصومین (علیهم السلام) مگر به قصد رجاء باشد و إلا توصیه ای به این مورد نشده است . شرایطی برای إعتکاف در نظر گرفته اند، که از جمله شرایط آن، إیمان، عقل، قصد قربت داشتن، روزه بودن در ایام إعتکاف با شرایط ویژه که در رساله های عملیه مراجع موجود است، إعتکاف کمتر از سه روز نباشد، در مسجد جامع و مسجد پر رفت و آمد محل انجام شود، برای زن إذن شوهر از شرایط إعتکاف است، برای فرزندان، إذن پدر و مادر از شرایط إعتکاف است، برای کارمند و کارگر إجازه صاحبکار و مسئول إداره جزء شرایط إعتکاف است، مرخصی قانونی گرفتن از شرایط إعتکاف است، از مسجد خارج نشدن نیز از شرایط إعتکاف و معتکفین است .مسائل دیگری هم در باب إعتکاف آمده که مشروح آن در بیانات و رساله های مراجع و مفاتیح مرحوم حاج شیخ عباس قمی(ره) بیان شده است و مراجعین می توانند به آنجا مراجعه کنند .این اعتکاف یعنی ماندن در مسجد و توقف در مسجد و معابد، مربوط به زمان خاصی نیست، عرض کردیم که إعتکاف از نظر مکان محدودیت دارد، چون باید در مساجد جامع برگزار شود، از نظر زمان مقیّد است به اینکه سه روز کمتر نباشد، اما از نظر طول سال، هر زمان که إمکان روزه گرفتن برای فرد وجود داشته باشد، إمکان إعتکاف هم هست .مرحوم علامه مجلسی(ره) می فرمایند : إعتکاف، إختصاص به إسلام ندارد، بلکه در ادیان الهی گذشته هم بوده است، در کتاب تذکرة الفقهاء در بحث إعتکاف می فرمایند : وَ هُوَ مَشروعٌ فِي شَريعَتِنا وَ الشَّرائعُ السّابِقَةُ، مُستَحَبٌّ بِإجماعِ العُلَماءِ. إعتکاف در إسلام و دیگر أدیان إلهی تشریع شده، یعنی شارع مقدس به آن فرمان و دستور داده است، توصیه کرده و به اتفاق تمام علماء و دانشمندان إسلامی از مستحبات است .در روایات متعددی ما إعتکاف را در أدیان گذشته می بینیم، إعتکاف در غارها، بیابان ها، کوهها، افرادی می رفتند در مراکزی، خلوت می کردند و مشغول به مناجات و راز و نیاز می شدند .تذنيب قال الطبرسي رحمه الله قيل إن سليمان ع كان يعتكف في مسجد بيت المقدس السنة و السنتين و الشهر و الشهرين و أقل و أكثر يدخل فيه طعامه و شرابه و يتعبد فيه فلما كان في المرة التي مات فيها لم يكن يصبح يوما إلا و تنبت شجرة كان يسألها سليمان ع فتخبره عن اسمها و نفعها و ضرها فرأى يوما نبتا فقال ما اسمك قال الخرنوب قال لأي شي‏ء أنت قال للخراب فعلم أنه سيموت فقال اللهم أعم على الجن موتي ليعلم الإنس أنهم لا يعلمون الغيب و كان قد بقي من بنائه سنة و قال لأهله لا تخبروا الجن بموتي حتى يفرغوا من بنائه و دخل محرابه و قام متكئا على عصاه فمات و بقي قائما سنة و تم البناء ثم سلط الله على منسأته الأرضة حتى أكلتها فخر ميتا فعرف الجن موته و كانوا يحسبونه حيا لما كانوا يشاهدون من طول قيامه قبل ذلك. و قيل إن في إماتته قائما و بقائه كذلك أغراضا منها إتمام البناء و منها أن يعلم الإنس أن الجن لا يعلم الغيب و أنهم في ادعاء ذلك كاذبون و منها أن يعلم أن من حضر أجله فلا يتأخر إذ لم يتأخر سليمان ع مع جلالته و روي أنه أطلعه الله سبحانه على حضور وفاته فاغتسل و تحنط و تكفن و الجن في عملهمباز مرحوم علامه مجلسی از مرحوم طبرسی نقل می کنند که حضرت سلیمان بن داوود اعتکاف های طولانی داشتند. تا آنجا که می فرمایند : حضرت سلیمان اعتکاف های طولانی را انجام می دادند و برای ایشان غذا می آوردند، برای موارد ضروری فقط از مسجد خارج می شدند، و دارد که حضرت سلیمان در هنگام مرگ در حال إعتکاف بود که از دنیا رفت . حضرت موسی (علیه السلام) در مدت چهل روزی که برای گرفتن کتاب آسمانی به کوه طور عزیمت کرده بودند، روزه گرفتند و در حال اعتکاف بودند .حتی روایتی دارد که کسی از پیغمبر سؤال کرد، که من در زمان جاهلیّت نذر کردم که إعتکاف کنم، حالا که إسلام آمده باید به نذرم عمل کنم ؟پیامبر فرمودند : به نذرت عمل کن.و سنن ترمزی که این سؤال را از پیامبر اکرم می کند و ایشان اینگونه پاسخ می دهند که به نذرت عمل کن.در فرمایشات معصومین (علیهم السلام) بیشترین روایات درباره اعتکاف از خود پیامبر اکرم (صلی الله علیه آله) نقل شده است، هم کتب شیعه و هم کتب اهل تسنن، یعنی منابع شیعه و سنی در کتب مختلف گوشه و بخش هایی از سخنان و فرمایشات پیامبر اکرم را نسبت به اعتکاف نقل کردند،عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اعْتَكَفَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَّلِ ثُمَّ اعْتَكَفَ فِي الثَّانِيَةِ فِي الْعَشْرِ الْوُسْطَى ثُمَّ اعْتَكَفَ فِي الثَّالِثَةِ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ ثُمَّ لَمْ يَزَلْ يَعْتَكِفُ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ . روایتی را از ابوغریبه نقل می کنند؛ که پیامبر در هر ماه رمضانی معتکف می شد و در آخرین ماه رمضان عمر شریفشان بیست روز در حال اعتکاف بودند .نوعاً روایاتی که آمده است، دلالت دارد بر اینکه دهه آخر ماه رمضان را پیامبر برای اعتکاف انتخاب می کردند. در سنن کبری روایات زیادی نقل شده است، در کنز العمال، بدایع الصنایع به نقل از فقه المقارم، کتاب السام و در کتب شیعه هم که میزان الحکمه در واژه اعتکاف، وسائل الشیعه، جلد 7، مستدرک الوسائل، سفینه البحار، زاد المعاد علامه مجلسی(ره) و کتب دیگر در باب اینکه در دهه آخر ماه رمضان، پیامبر (صلی الله علیه آله) اعتکاف می فرمودند، روایات متعددی رسیده است.در اینکه إعتکاف در ایام البیض که معروف و مشهور بین ماست و إعتکاف انجام می شود، سؤالات متعددی می شود که چرا در این ایام، ظاهراً توصیه خاصی نسبت به اعتکاف در این ایام جز روایت زاد المعاد علامه مجلسی که مرحوم محدث قمی آن را نقل کرده، به نظر نمی رسد. اما در خصوص ماه رجب و ایام البیض روایات متعددی در فضیلت روزه، مناجات و دعا و راز و نیاز این ایام رسیده است که بعید نیست همین باعث شده باشد که سفارش و توصیه به انجام این عمل در این ایام شود.مرحوم علامه مجلسی در زاد المعاد، می فرمایند: عمده اعمال نصف رجب، دعای ام داوود است که ابن بابویه و شیخ طوسی و سید بن طاووس(رضی الله عنهم) به سند های معتبر روایت کرده اند و برای برآمدن حاجات و کشف کربات و دفع ظالمان مجرب است و مجمل روایتش آن است، بعد شرح روایت و واقعه را نقل می کنند که فاطمه مادر داوود بن حسن، پسرزاده امام مجتبی (علیه السلام) دایه امام صادق(علیه السلام) گفت: فرزندم را حبس کردند، چون مدتی از حبس فرزندم گذشت، از او خبری به من نرسید، خدمت امام رفتم و جریان را به ایشان عرض کردم. امام اعمالی را به من آموزش دادند، من با انجام دادن آن اعمال، توانستم فرزندم را بیابم که مفصلش را در زاد المعاد علامه مجلسی(ره) مطالعه بفرمایید.در قرآن هم اعتکاف بحث مفصل و طولانی دارد که اگرچه خود کلمه اعتکاف در قرآن ذکر نشده است، اما هم خانواده هایش در آیات متعددی بیان شده است :وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى وَ عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ ؛ یعنی ما به ابراهیم و اسماعیل توصیه کردیم که خانه را برای اعتکاف کنندگان و طواف کنندگان و رکوع کنندگان آماده کند . ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ، روزه را تا شب تکمیل کنید، در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته اید، بعد شرایطی را نسبت به اعتکاف بیان می کند . وَ جاوَزْنا بِبَني‏ إِسْرائيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلى‏ قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلى‏ أَصْنامٍ لَهُمْ قالُوا يا مُوسَى اجْعَلْ لَنا إِلهاً كَما لَهُمْ آلِهَةٌ قالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُون‏ ، ترجمه این ایه این است که و بنى اسرائيل را (سالم) از دريا عبور داديم (ناگاه) در راه خود به گروهى رسيدند كه اطراف بتهايشان، با تواضع و خضوع، گرد آمده بودند. (در اين هنگام، بنى اسرائيل) به موسى گفتند: «تو هم براى ما معبودى قرار ده، همان‏گونه كه آنها معبودان (و خدايانى) دارند!» گفت: «شما جمعيّتى جاهل و نادان هستيد!قالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَيْهِ عاكِفينَ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْنا مُوسى‏، البته این در مورد کسانی است که گوساله پرست بودند و گفتند : ما همچنان به کار خودمان ادامه می دهیم . قالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَياةِ أَنْ تَقُولَ لامِساسَ وَ إِنَّ لَكَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ وَ انْظُرْ إِلى‏ إِلهِكَ الَّذي ظَلْتَ عَلَيْهِ عاكِفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفاً، ترجمه آن این است که (موسى) گفت: «برو، كه بهره تو در زندگى دنيا اين است كه (هر كس با تو نزديك شود) بگويى «با من تماس نگير!» و تو ميعادى (از عذاب خدا) دارى، كه هرگز تخلّف نخواهد شد! (اكنون) بنگر به اين معبودت كه پيوسته آن را پرستش مى‏كردى! و ببين ما آن را نخست مى‏سوزانيم سپس ذرّات آن را به دريا مى‏پاشيم‏ .إِذْ قالَ لِأَبيهِ وَ قَوْمِهِ ما هذِهِ التَّماثيلُ الَّتي‏ أَنْتُمْ لَها عاكِفُونَ، یعنی اینکه، آن هنگام كه به پدرش (آزر) و قوم او گفت: «اين مجسمه‏هاى بى‏روح چيست كه شما همواره آنها را پرستش مى‏كنيد؟!إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذي جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَليمٍ، كسانى كه كافر شدند، و مؤمنان را از راه خدا بازداشتند، و (همچنين) از مسجد الحرام، كه آن را براى همه مردم، برابر قرار داديم، چه كسانى كه در آنجا زندگى مى‏كنند يا از نقاط دور وارد مى‏شوند (، مستحقّ عذابى دردناكند) و هر كس بخواهد در اين سرزمين از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما از عذابى دردناك به او مى‏چشانيم!قالُوا نَعْبُدُ أَصْناماً فَنَظَلُّ لَها عاكِفينَ ، یعنی گفتند: «بتهايى را مى‏پرستيم، و همه روز ملازم عبادت آنهاييم.هُمُ الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْيَ مَعْكُوفا، یعنی آنها كسانى هستند كه كافر شدند و شما را از (زيارت) مسجد الحرام و رسيدن قربانيهايتان به محل قربانگاه بازداشتند . این ها آیاتی است که در آن آیات به نوعی بحث إعتکاف مطرح شده است، که البته نیاز به شرح و تفسیر و بیان مفصل تر دارد که در جایگاه خودش باید بیان شود، علی ای حال خلاصه کلام اینکه اعتکاف از امور مستحبه است، مخصوص دین مبین اسلام نیست. قبل از اسلام هم اعتکاف در بین مردم و موحّدان و غیر موحدان وجود داشته است، إعتکاف أمری است مستحب، إعتکاف در مساجد جامع انجام می شود، اعتکاف در غیر عید فطر و عید قربان در طول سال می شود، انجام داد. اعتکاف کمتر از سه روز نمی تواند باشد. اعتکاف شرایط و ویژگی های خاص خودش را دارد اما اگر انجام شد، عملی است که از حج و از اعمال متعددی که ما انجام می دهیم، بالاتر و برتر است که در روایات اشاره به آن کردیم، در وسائل الشیعه روایاتش را بیشتر مورد مطالعه قرار بدهیم. آخرین سخن اینکه قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اعْتِكَافُ عَشْرٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ يَعْدِلُ حَجَّتَيْنِ وَ عُمْرَتَيْنِ ؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند : که إعتکاف، در یک دهه از دهه های ماه رمضان، معادل دو حج و دو عمره است .پیامبر آن قدر به إعتکاف أهمیت می دادند؛ که اگر در یک سال بنا به علتی موفق به انجام این عبادت مستحبی و با ارزش نمی شدند، در ماه رمضان سال بعد، دو دهه معتکف می شدند، یک دهه برای همان سال و یک دهه به عنوان آنچه که در سال گذشته انجام نشد. خداوند ان شاء الله به ما توفیق این عمل مستحب را عنایت بفرماید. وَ السَّلاَمُ عَلَيْكُم وَ رَحْمَةُ الله.

• برچسب ها