‏اربعین، میعادگاه عدالت‌خواهی و استکبارستیزی است / ردای رضا(ع) بر قامت اربعین؛ تجلی بندگی در مسیر حسینی

این سفر، فرصتی است برای زدودن غبار از دل و جان و تجدید پیمان با آرمان‌های عدالت‌خواهی و بندگی. برای واکاوی ابعاد معنوی و پیوند عمیق اربعین با آموزه‌های دینی، پای صحبت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر تقوی، رئیس مرکز مباحثات فقهی جوادالائمه(ع) نشسته‌ایم. با ما همراه شوید تا از این سفر معرفتی، توشه‌ای برگیریم.

اربعین؛ سرآغاز یک سلوک معنوی

حجت‌الاسلام تقوی با اشاره به اهمیت اربعین حسینی به تقدس و جایگاه ویژه عدد ۴۰ در فرهنگ اسلامی و به‌ویژه در میان شیعیان اشاره کرده و می‌گوید: عدد ۴۰ عددی مقدس، محترم و ارزشمند با ویژگی‌های خاص است که امروز به نام حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، سید و سالار شهیدان دشت کربلا و یاران باوفای ایشان، شکوه و جلال یافته است. اربعین، تجلی خواری دشمنان اسلام و آبی برای آبیاری درخت تناور اسلام عزیز است. در عدد ۴۰ویژگی‌ها و خصوصیاتی نهفته است که دیگر ایام و مناسبت‌ها فاقد آن هستند. یکی از مصادیق شناخته شده و رایج عدد ۴۰ در عرف جامعه شیعی، گذشت ۴۰ روز از واقعه کربلا و نهضت عاشورای حضرت اباعبدالله(ع) در سرزمین کربلای معلی است. ۴۰روز پس از شهادت امام حسین(ع)، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی جلیل‌القدر پیامبر اکرم(ص) به همراه عطیه عوفی، یار و همراهش به کربلا مشرف شده و بر مزار مطهر حضرت سیدالشهدا(ع) به عزاداری پرداختند. از سوی دیگر، کاروان اسرای اهل‌بیت(ع) نیز همزمان با چهلمین روز شهادت امام حسین(ع)، وارد سرزمین کربلا شدند. این کاروان پس از عبور از شهرهای مختلف و تحمل رنج اسارت، پس از آزادی از شام، در مسیر بازگشت به مدینه، از کربلا عبور کرده و در آن سرزمین مقدس، برای شهدای کربلا به سوگواری پرداختند.

از تجدید عهد تا تداوم نهضت

رئیس مرکز مباحثات فقهی جوادالائمه(ع) با استناد به آیات الهی، به تبیین جایگاه رفیع عدد۴۰ در فرهنگ اسلامی می‌پردازد و آن را سرآغازی برای سلوک در مسیر کمال و معنویت معرفی می‌کند. او می‌گوید: در سوره بقره، به ۴۰ شبی که خداوند با حضرت موسی(ع) وعده گذاشت، اشاره شده است: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی أَرْبَعِینَ لَیْلَةً...» این آیه، عدد۴۰ را به عنوان زمان و میعادگاه حضرت موسی(ع) معرفی می‌کند. در سوره اعراف نیز مدت مناجات حضرت موسی(ع) با خداوند، ابتدا ۳۰ شب و سپس با ۱۰ شب دیگر تکمیل می‌شود تا به ۴۰ شب برسد: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلَاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً». همچنین در سوره مائده، به سرگردانی ۴۰ ساله قوم بنی‌اسرائیل اشاره شده است. در سوره احقاف نیز خداوند می‌فرماید انسان در ۴۰سالگی به کمال رشد و بلوغ عقلی می‌رسد: «حَتَّی إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی...». این آیه نشان می‌دهد ۴۰سالگی، مرحله‌ای مهم در زندگی انسان است که با بلوغ عقلی و معنوی همراه است. در معارف عرفانی نیز عدد۴۰ از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. علامه مجلسی(ره) دعایی را نقل می‌کند که اگر کسی ۴۰ شب جمعه به درگاه الهی بخواند، خداوند او را می‌آمرزد. در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده اگر کسی در قنوت نماز وتر، ۴۰ شب دعای «یا وتر استغفر الله و اتوب الیه» را بخواند، خداوند او را در زمره آمرزش‌خواهان در سحرگاهان قرار می‌دهد. این اشارات قرآنی و روایی که در این فرصت محدود بخشی از آن بیان شد، نشان‌دهنده اهمیت و قداست عدد ۴۰ در فرهنگ اسلامی است. اربعین حسینی فرصتی است برای تأمل در این مفهوم و سلوک در مسیر کمال و معنویت، مسیری که با اشک آغاز و به حقیقت ختم می‌شود. این ۴۰ روز، ۴۰ منزل است تا رسیدن به قرب الهی.
حجت‌الاسلام تقوی با اشاره به اربعین حسینی به عنوان اوج تجلی این جایگاه ویژه، این روز را نمادی از تداوم نهضت عاشورا و تجدید بیعت با آرمان‌های سیدالشهدا(ع) می‌داند و تصریح می‌کند: اربعین حسینی، چهلمین روز شهادت سیدالشهدا(ع)، جلوه‌ای برجسته از این جایگاه ویژه است. این روز، نمادی از تداوم نهضت عاشورا و تجدید بیعت با آرمان‌های آن حضرت است و هر ساله توسط میلیون‌ها زائر گرامی داشته می‌شود و به برکت خون شهدا و امامین انقلاب اسلامی، اربعین به یکی از باشکوه‌ترین جریان‌های انقلابی تشیع و اسلام تبدیل شده است. حضور بیش از ۲۰میلیون زائر در کربلا، زمینه‌ای را فراهم کرده تا شعائر الهی به بهترین شکل اجرا شود و جهانیان از این اجتماع معنوی، عرفانی، سیاسی و عبادی به حیرت آیند. این حضور بی‌نظیر، شکوهی بی‌بدیل در جهان بشریت خلق کرده است.

اربعین؛ میعادگاه عدالت‌خواهی و استکبارستیزی

وی یادآور می‌شود: زیارت اربعین، فرصتی بی‌نظیر برای استکبارستیزی، تظلم‌خواهی و افشای جنایات اسرائیل و آمریکا در جوامع اسلامی و مستضعف جهان است. پیاده‌روی اربعین بهترین راهکار و زمینه‌ساز عدالت اجتماعی است و بی‌شک از برترین عبادات محسوب می‌شود. اگر بخواهیم مستحبی را برتر بدانیم، زیارت اربعین است. دعوت جامعه به انجام اعمال نیک، خدمت به زائران اربعین، زمینه‌سازی برای سفر اربعین، تبلیغ در مسیر اربعین و انجام هر آنچه در توان داریم برای این امر مهم، ازجمله برترین اعمال خیر است. اربعین تنها یک مراسم مذهبی نیست؛ بلکه خاستگاه انقلاب‌ها و منزلگاه پیامبران است. این رویداد عظیم، شکوه تشیع و عدالت‌خواهی جهانی را به نمایش می‌گذارد و الهام‌بخش مبارزه با ظلم و استکبار در سراسر جهان است.
این کارشناس دینی در ادامه تصریح می‌کند: اکنون که به اهمیت و فضیلت اربعین حسینی پی بردیم، شایسته است به برخی از ابعاد و معانی این روز بزرگ در روایات و آموزه‌های دینی نیز نگاهی داشته باشیم. اربعین حسینی، روز چهلم شهادت امام حسین(ع) از همان سال نخست واقعه کربلا به عنوان روز تجدید غم و اندوه شیعیان و ارادتمندان به خاندان اهل‌بیت(ع) مطرح بوده است. ائمه(ع) در زمینه بزرگداشت اربعین پیشقدم بوده و اعمال مخصوصی را برای این روز دستور داده‌اند.

در مکتب رضوی چگونه حسینی شویم؟

در سفر اربعین، گویی با هر گام، روحمان در چله‌ای حسینی فرو می‌رود تا از زنگارها رهایی یابد و برای پرواز به سوی کمال آماده شود. حجت‌الاسلام تقوی با اشاره به این سلوک معنوی، به روایتی از امام رضا(ع) در جلد ۶ الکافی اشاره می‌کند که در آن، حکمت عدد ۴۰ در آفرینش انسان به تصویر کشیده شده است و می‌گوید: حضرت فرموده است «إن النُطفه تَکوُنُ فِی الرَحِمِ أربَعینَ یَوماً ثُمَ تَصیرُ عَلَقَه أربَعینَ یَوماً ثُم تَصِیرُ مُضغَه أربَعینَ یَوماً فَإذا کَمُلَ أربَعَه أشهُر بَعَثَ اللهُ مَلِکَینِ خَلاقَینِ فَیَقُولانِ یا رَبِ مَا تَخلُق»؛ نطفه ۴۰ روز در رحم می‌ماند سپس ۴۰ روز به صورت علقه است و پس از آن به مدت ۴۰ روز به شکل مضغه درمی‌آید و وقتی چهار ماهه شد خداوند دو فرشته را برای تکمیل آفرینش آن می‌فرستد. گویی این ۴۰ روز، فرصتی است برای تکامل و تعالی، فرصتی برای خلق دوباره خویشتن. روایاتی که در مورد اربعین وارد شده است، بیشتر به سیر باطنی و تعالی روحی توجه دارد و درواقع چنین استفاده می‌شود که انسان هر حرکت مخلصانه و خداخواهانه‌ای را تا ۴۰ بار ادامه دهد، پس از آن دریچه‌ای از نور و روشنایی به روی او گشوده می‌شود و آغاز یک سلسله جوشش‌ها و لذت‌ها، بینایی‌ها و رویش‌ها در زندگی روحانی و معنوی او است. از این رو، در جلد۲ عیون‌اخبارالرضا(ع) می‌خوانیم امام رضا(ع) در این زمینه می‌فرماید: «من خلص لله اربعین یوما فجر الله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه» یعنی هر فردی خود را ۴۰ روز برای خداوند خالص و پاک گرداند، خداوند چشمه‌های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می‌کند.
‏حجت‌الاسلام تقوی در پایان با استناد به آموزه‌های رضوی، اربعین را نه تنها روز تجدید عزاداری، بلکه فرصتی برای احیای قلوب و تجدید پیمان با آرمان‌های والای سیدالشهدا(ع) می‌داند. او با استناد به فرمایشی از امام رضا(ع) درباره اهمیت سوگواری و تعزیه برای امام حسین(ع) بیان می‌کند: در بحارالانوار آمده است حضرت فرمود کسی که متذکر مصائب ما شود و به خاطر ستم‏هایی که بر ما وارد شده گریه کند، در روز قیامت با ما خواهد بود و مقام و درجه ما را خواهد داشت و کسی که مصیبت‏های ما را بیان کند و خود بگرید و دیگران را بگریاند؛ در روزی که همه چشم‏ها گریان است، چشم او نگرید و هر کسی در مجلسی بنشیند که در آن مجلس، امر ما را زنده می‏کنند؛ روزی که قلب‏ها می‏میرند، قلب او نخواهد مرد. در اربعین نیز زیارت امام حسین(ع) جزو نشانه‌های مؤمن برشمرده شده است. در وسائل‌الشیعه نیز آمده است امام رضا(ع) فرمود: «من زار قبر ابی عبدالله بشطّ الفرات کان کمن زار الله فوق عرشه» هر شخصی قبر امام حسین(ع) را در کنار رود فرات زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در بالای عرش زیارت کرده است.