اربعین

تالیفات

اربعین

محور سخنرانی استاد تقوی در مسجد و مجتمع امام باقر علیه السلام مشهد مقدس

اربعین

بخش اول

بسم الله الرحمن الرحیم

خصوصیت عدد اربعین

در عدد چهل ویژگی و خصوصیتی است که سایر اعداد آن ویژگی را ندارند. البته ما در صدد آن نیستیم که در این بحث کاملا عدد اربعین را مورد تحقیق و بررسی قرار دهیم، چرا که این بحث گنجایش آن را ندارد، ولی در جای خودش انشاء الله در بحث مستقلی مطرح خواهد شد. در اینجا به چند آیه از آیات قرآن و روایات رسیده از معصومین علیهم السلام اشاره کنیم و در ضمن منابع را معرفی می نماییم که اگر لازم شد به منابع مراجعه شود.

اربعین امام حسین علیه السلام

یکی از موارد استفاده که در عرف جامعه شیعی شناخته شده است، گذشت چهل روز از واقعه ی روز عاشورا که برای حضرت ابا عبد الله علیه السلام در سرزمین کربلا روی داد و امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند، می باشد که شیعیان آن روز را محترم شمرده و به سوگواری و عزاداری می پردازند و علت عزاداری شاید به دو جهت باشد:

یکی اینکه در چهلم جابر بن عبد الله انصاری که از اصحاب خاص رسول خدا (ص) بود به همراه یکی از دوستان صمیمی و یاران صدیقش بنام عطیه عوفی به کربلا آمد و بر سر مزار و قبر مطهر حضرت ابی عبد الله الحسین علیه السلام به سوگواری پرداخت.

علت دیگر که شاید مورد نظر باشد اینکه بر اساس شواهد و مدارک تاریخی کاروان اسراء یعنی بازماندگان واقعه کربلا که بعد از روز عاشورا به اسارت دشمن در آمدند و از شهر های مختلف عبور داده شدند تا به شام رسیدند، پس از آزادی از اسارت در مسیر برگشت از اسارت شام که عازم مدینه منوره بودند، در چهلم شهادت امام حسین(ع) به سرزمین کربلا رسیدند و در کنار قبر عزیزانشان به عزاداری پرداختند.

در اینکه آیا سال اول یعنی فقط چهل روز بعد از این واقعه به کربلا برگشته باشند که در مجموع اسارت چهل روز بطول انجامیده باشدف بعضی از مورخین نظر مخالف دارند و معتقدند در سال دوم اسراء به کربلا آمده اند و زمان طولانی را در اسارت بسر برده اند.

آنچه تقریبا میان مورخین اتفاق نظر وجود دارد، این است که چه در سال اول یا سال دوم در اربعین یعنی چهل روز گذشته از روز عاشورا اهل بیت به سرزمین کربلا رسیدند و آمدن آنها به نظر بعضی بلکه بیش تر مورخین همزمان با آمدن جابر و عطیه بوده و بعید نیست که بپذیریم که سال اول و اربعین اول اسراء به کربلا آمدند و اسارت بیش از چهل روز طول نکشید. (و الله اعلم)

عن ابی عبد الله قال: بکی علی بن الحسین اربعین سنة؛

امام صادق علیه السلام فرمودند: امام سجاد (ع) بر وقایع جانسوز کربلا و عاشورا چهل سال اشک ریخت و گریه کرد.

شاید از همان زمان و با عنایت به عزاداری برای اهل بیت در میان جامعه مرسوم و مشهور شده است که برای افراد متوفی در چهل روز گذشته از فوت مراسم گرفته می شود و برای زنده کردن یاد و خاطره متوفی اطرافیان بر سر قبر او حاضر شده و خیرات می کنند و بعضا به مردم اطعام می کنند و مجالس وعظ و خطابه برگزار می کنند و بعید نیست با توجه به آیات و روایاتی که بعدا ذکر می شود بتوان مدرکی بر آنچه انجام می شود، داشت. البته در صورتی که این عزاداری ها و مراسم همراه با مواردی که در شرع مقدس مورد تایید نیست نباشد. از قبیل اسراف و تبذیر و سایر موارد.

اگر نظریه فوق را نپذیریم به شواهدی در تاریخ بر می خوریم که نشانگر سابقه تاریخی اربعین است، مثلا بعضی از متون تاریخی ثبت است که نصاری روز چهلم متوفی اطراف قبر او بصورت حلقه وار می نشستند و برای متوفی دعا می کردند و نماز می خواندند یا به معبد و کلیسا می رفتند و در آنجا برای متوفی دعا می کردند.

و در ضمن از روایاتی که نقل خواهد شد، استفاده می شود که

چهلم در میان گذشتگان و حتی انبیاء الهی از ویژگی خاصی برخوردار بوده است.

قرآن و اربعین

عدد چهل یا همان اربعین ارزش ویژکی خود را به سر حدی رسانده است که قرآن کریم در چهار آیه از آیات شریفه از عدد چل نام می برد و در حقیقت به نیکی سخن از عدت چل در قرآن به میان آمده است.

و اذ واعدنا موسی اربعین لیلة ثم اتخذتم العجل من بعده و انتم ظالمون؛ و بیاد بیاورید هنگامی را که با موسی چهل شب وعده گزاردیم و او برای گرفتن فرمان های الهی به میعاد گاه آمد سپس شما گوساله را بعد از او معبود خود انتخاب نمودید در حالیکه ستمکار بودید.

در اینجا احترام خاصی برای عدد چهل در نظر گرفته شده که بعنوان زمان و مدت و میعاد گاه خوانده شده است.

و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة؛ ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل کردیم به این ترتیب میعاد پروردگارش با او چهل شب تمام شد.

از این آیه ی شریفه استفاده می شود که چهل به معنی کامل شدن و اکمال است.

قال فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فی الارض فلا تأس علی القوم الفاسقین؛ خداوند به موسی فرمود: این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع است و به آن نخواهند رسید پیوسته در این بیابان سرگردان خواهند بود و درباره ی سرنوشت این جمعیت گنهکار غمگین مباش.

چهارمین آیه ای که در قرآن از عدد چهل سخن به میان آورده است در آن از محبت نسبت به پدر و مادر و زحماتی که مادر در حمل فرزند متحمل می شود، بحث شده است که اصل این آیه به این شرح است:

و وصینا الانسان بوالدیه احسانا حملته ام هکرها و وضعته کرها و حمله و فصاله ..... احقاف آیه 15)

ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می کند و با ناراحتی بر زمین می گذارد و دوران حمل و از شیر گرفتنش سی ماه است تا زمانیکه به کمال قدرت و رشد عقل برسد و به چهل سالگی بالغ گردد. می گوید: پروردگارا مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی به جای آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی و فرزندان مرا صالح گردان، من به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم.

عدد چهل در روایات و احادیث عرفانی

در معارف عرفانی، عدد چهل جایگاه خاصی دارد. مرحوم علامه مجلسی پس از نقل دعایی که متضمن اسماء حسنای الهی است، نقل می کند: عن النبی (ص) لو دعا بها رجل اربعین لیلة جمعة غفر الله له؛ اگر کسی چل شب جمعه به درگاه الهی دعا کند خداوند او را بیامرزد.

یاد نمودن خداوند با اذکار خاص به عدد چهل سفارش زیادی شده یا شب زنده داری و خواندن نماز شب آن هم چهل شب و استغفار نمودن در قنوت آخر موجب می شود که خداوند انسان را از استغفار کنندگان در سحرها قرار دهد.

عن الصادق (ع) قال: من قال آخر قنوته فی الوتر استغفر الله و اتوب الیه، مائة مرة اربعین لیلة کتبه الله من المستغفرین بالاسحار.

و نیز عنایت خداوند شامل می شود چهل نفری را که در امر خیری اقدام نموده اند. قال النبی (ص) لا یجتمع اربعون رجلا فی امر واحد الا استجاب الله؛ جمع نمی شوند چهل نفر مسلمان در تقاضایی از خداوند مگر اینکه مورد اجابت باری تعالی واقع می شود. و اخلاص چهل صباح نیز برکاتی به دنبال دارد.

عن النبی (ص): من اخلص العبادة لله اربعین صباحا ظهرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه؛ کسی که چل روز عبادات خود را برای خدا خالص کند خداوند چشمه های حکمت را در دل او گشوده و بر زبانش جاری می سازد.

درخصوص حفظ نمودن احادیث از امام صادق رسیده است: من حفظ من شیعتنا اربعین حدیثا بعثه الله عزوجل یوم القیامة عالما فقیها و لم یعذب؛ هر یک از پیروان ما که چهل حدیث را ( در ابعاد مختلف آن) حفظ نماید، خداوند تبارک و تعالی روز قیامت او را فردی دانشمند محشور نماید که گرفتار عذاب الهی نگردد.

کمال عقل انسانی در چهل سالگی تحقق می یابد.

قال ابو عبد الله (ع) : اذا بلغ العبد... اربعین سنة فقد انتهی منتهاه؛ امام صادق (ع) فرمودند:

وقتی انسان به چهل سالگی رسد عقل او به کمال خود خواهد رسید.

در آیین اسلام به نماز جماعت بسیار سفارش شده است که پیامبر اکرم (ص) بعضی از ثمرات مداومتد به شرکت در نماز جماعت را چنین بیان فرمودند:

من صلی اربعین یوما فی جماعة یدرک تکبیرة الاولی کتب له براء تان: براءة من النار و براءة من النفاق؛

کسی که چهل روز مرتب در نماز جماعت از آغاز شرکت نماید، خداوند او را در دو چیز بیمه و مصون خواهد داشت: یکی از آتش و دیگری از گرفتاری نفاق و دو رویی.

ادامه دارد