لهويت و غفلت از ياد خدا؛ علت فقهی حرمت غنا

گروه حوزه‌های علميه: عضو اتاق فكر دفتر تبليغات اسلامی خراسان رضوی با اشاره به آيه 6 سوره لقمان گفت: كسانی كه به دنبال آوازخوانی و غنای حرام می‌روند، به تدريج از ياد خدا غافل می‌شوند و آيات الهی و ائمه(ع) و تعاليم دينی را مورد تمسخر قرار می‌دهند.

حجت‌الاسلام والمسلمين علی اصغر تقوی، مدير مركز مباحثات فقهی تبليغی جوادالائمه(ع)مشهد و عضو اتاق فكر دفتر تبليغات اسلامی خراسان رضوی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) درباره مسائل فقه غنا و موسيقی و احكام مرتبط با آن گفت: يكی از آياتی كه بر حرمت غنا دلالت دارد آيه 30 سوره حج «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ» است كه از ابابصير نقل شده است كه امام صادق(ع) فرمودند: منظور از رجس و پليدی شطرنج است و مراد از قول‌الزور غنا است كه غنا هر سخن باطل و آواز طرب‌انگيز است كه به عنوان لهو و لعب شناخته می‌شود.

وی ادامه داد: در روايتی امام صادق(ع) می‌فرمايند: «الغناء مجلس لاينظر الله الى اهله و هو مما قال الله عز و جل «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِيثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ: يعنی مجلس غنا و خوانندگى لهو و باطل، مجلسى است كه خدا به اهل آن نمى‏‌نگرد (و آنها را مشمول لطفش قرار نمى‏‌دهد) و اين مصداق همان چيزى است كه خداوند عزوجل فرموده «بعضى از مردم هستند كه سخنان بيهوده خريدارى مى‏‌كنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند.

تقوی اظهار كرد: از آيات قرآن برداشته می‌شود كسانی كه به دنبال آوازخوانی و غنای حرام می‌روند به تدريج از ياد خدا غافل می‌شوند و آيات الهی و ائمه(ع) و اوليا الهی و تعاليم دينی را مورد تمسخر قرار می‌دهند لذا قرآن آن دسته از مردم را كه دنبال مجالس و وسخنان باطل می‌روند آنقدر غرق در گناه و غرق در عصيان معرفی می‌كند كه از آنها با عنوان گمراه ياد می‌كند.

مدير مركز مباحثات فقهی تبليغی جواد الائمه(ع) مشهد تصريح كرد: در روايتی ديگر پيامبر اكرم(ص) می‌فرمايند: «كل شی ليس من ذكر الله لهو و لعب» يعنی هر كاری كه در آن ياد خدا نباشد و انسان را از خدا غافل كند لهو و لعب است و هر سخنی كه منطبق بر اين مفهوم باشد و حتی سكوتی كه داری چنين نيتی باشد، لهو و لغو و حرام است.

حجت‌الاسلام تقوی عنوان كرد: در مطلب ديگری از قول پيامبر اكرم(ص) نقل شده كه نگاه و نظر به مجلسی كه در آن لغو باشد نگاه عبادی نيست، امام صادق(ع) از نگهداری آلات لهوی كه انسان را از ذكر خدا باز دارد نهی می‌كند، همچنين امام علی (ع) رقص، نی، طبل و امثال آلات موسيقی را نهی می‌كنند و آن را مضر به ذكر و ياد خدا می‌دانند.

وی به تعريف اصطلاحی لهو پرداخت و افزود: لهو به چيزی گفته می‌شود كه انسان بدون علم و آگاهی از نتيجه آن ودر عين بی خاصيتی از آن لذت می‌برد و برای آن صرف وقت می‌كند.

مدير مركز مباحثات فقهی تبليغی جواد الائمه(ع) مشهد ادامه داد: قطعا اكثر فقهای اسلام علت حرمت غنا را در طرب‌آور بودن آن دانسته‌اند و هر جايی كه آوازی طرب‌آور باشد آن آواز غنا است و آوازی كه عنوان غنا بگيرد حرمتش قطعی است و مخالفتی در حكم آن بين فقها نيست.

وی گفت: مقام معظم رهبری در عين اينكه موسيقی لهوی و مطرب را حرام می‌دانند ولی نظر عرف را در لهويت و لغويت ملاك می‌دانند كه برخی فقها نظير شيخ انصاری و آخوند خراسانی بر اين نظر متفق‌اند اگرچه برخی ديگر از فقها نسبت به آن دو نظری غير اين را دارند.

عضو اتاق فكر دفتر تبليغات اسلامی خراسان به تبيين مفهوم «عرف» پرداخت و گفت: مراد از عرف در اين مساله هر شنونده وهر بيننده‌ و انسانيست كه مورد توجه شارع مقدس است، مثلا در مورد رويت حلال ماه خود شخص می‌تواند عرف باشد، در مورد برداشت از موسيقی هم عرف می‌تواند خود شخص باشد كه آيا از اين آهنگ و صدا احساس لذتی می‌كند كه اين لذت او را از ياد خدا غافل كند يا لذتی است كه او را به خدا و حق دعوت می‌كند.

وی اضافه كرد: البته موسيقی در قالب شرعی كه به آن می‌توان دست يافت، معنای خاصی پيدا می‌كند و نه تنها حكم حرمت بر آن بار نمی‌شود بلكه مستحب هم است، همانند صدای باران و صدای پرندگان، صدای زيبای آب در جويبارها و امواج دريا و آبشار و وزيدن باد بر شاخه‌های درختان كه قرآن با آيه «وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِح» به آن اشاره می‌كند، همه اين اصوات به نوعی موسيقی هستند و آرام بخشند و به انسان احساس لطيفی می‌دهند كه لذت‌بخش است ولی حرمتی بر آن مترتب نيست.

تقوی عنوان كرد: فقها موسيقی را يا غنايی و يا غيرغنايی می‌دانند، آنجا كه غنايی است حكم حرمت در آن جاری و ساری است، غنا آهنگی است كه مناسب مجالس فسق و فجور و صدايی است كه قوای شهوانی را تحريك می‌كند.

عضو اتاق فكر دفتر تبليغات اسلامی خراسان ادامه داد: البته نمی‌توان گفت هر صوت خوش و زيبايی غناست و هر لحن زيبايی مناسب مجالس لهو است، زيرا در متون فقهی و روايی سفارش شده قرآن و برخی ادعيه را با لحن خوش بخوانيد چرا كه هم جذابيت دارد و هم انسان را به خدا نزديك می‌كند و فقه نه تنها حكم به حرمت آن نداده بلكه مستحب دانسته است.

حجت‌الاسلام تقوی تصريح كرد: در متون فقهی و روايی ما سفارش شده انسان در سبزه‌زارها و كنار رودخانه‌ها بنشيند و تفكر در طبيعت و قدرت و عظمت پروردگار كند، آواز شيوا و بيان شيوا نوعی موسيقی است كه بعضا انسان را به خدا نزديك می‌كند، آن آوازی كه لهوی نباشد بايد در راستای ذكر خدا باشد.

وی ادامه داد: فقه با تشخيص زيان و ضرر عباد به سراغ حرمت و حليت احكام می‌رود، هيچ حرامی در فقه بدون دليل نيست، فقه و فقيه با كمك‌گرفتن از اسرار كه در كلمات معصومين(ع) نهفته است و با تفسير و برداشت از آيات قرآن اقدام به جعل حكم می‌كنند، هر فتوايی يا پيشگيری از ضرر و زيان است و يا عامل فوايدی برای فرد و جامعه است كه موسيقی از اين قاعده مستثنی نيست.

مدير مركز مباحثات فقهی تبليغی جواد الائمه(ع) مشهد با اشاره به مضرات موسيقی در آيات و روايات گفت: فاصله‌گرفتن از ياد خدا، از بين رفتن حيا، سوق‌دادن انسان به سوی زنا، ازدياد غريزه جنسی، سستی اراده و فكر، دور شدن از معنويت، هم‌جواری فرشتگان و ملائكه، عدم استجابت دعا، رخت بر بستن خير و بركت از خانه، رويانيدن نفاق در دل، دور شدن از رحمت خدا و ايجاد اضطراب و بی حالی و حوصلگی در دراز مدت برخی از زيان‌های غنا است.

وی اظهار كرد: با توجه به موارد فوق هيچ عقل سليمی نمی‌پذيرد كه اين همه زيان را به جان بخرد و از طرفی فقه هم نمی‌تواند بی تفاوت از كنار اين ضررها عبور كند و لازمه اجتناب از ضرر حكم به حرمت است،عقل و شرع هر دو در اين موضوع متفق‌القول هستند و تشخيص مضرات موسيقی در كلام ائمه(ع) روشن است كه فقه برگرفته از بيان معصوم(ع) است.

تقوی عنوان كرد: علی(ع) ورود ملائك به خانه‌ای را كه آوای غنا در آن شنيده شود غيرممكن می‌دانند همچنين استجابت دعا در خانه‌ای كه موسيقی و غنا و آلات موسيقی در آن باشد را نيز غيرممكن می‌دانند.

وی در بخشی ديگر از سخنانش اظهار كرد: فقيه حكم به حرمت می‌كند، اينجاست كه فقه تاثيرگزار است، فقه در افكار و انديشه فرد و جامعه و در تمام امور زندگی بشر ساری و جاری است، فقه جز به سعادت بشر نمی‌انديشد و لحظه ای از سعادت بشر غافل نيست. تمام اوامر و نواهی فقه برگرفته از كلام وحی است و متضمن سعادت كل بشری است. فقه در ضمن اينكه به فرد نگاه می‌كند به جامعه نيز نگاه ژرف و عميق دارد، فقه اگر حكم به حرمت نوعی موسيقی دارد به خاطر اين است كه بطالت و لغويت و هدر رفت نيروی بشری را بر نمی‌تابد.

مدير مركز مباحثات فقهی تبليغی جواد الائمه(ع) مشهد به نظريات علم پروانشانسی در باره موسيقی اشاره كرد و گفت: گرچه برخی كارشناسان و روانشناسان معتقدند موسيقی می‌تواند التيام‌بخش اعصاب و روان و بعضی آلام روحی باشد اما قطعا مراد موسيقی لهوی نيست و مطرب نمی‌تواند التيام‌بخش و يا درمانگرا باشد كه اگر چنين بود و موسيقی فايده داشت قرآن و روايات بشريت را از آن محروم نمی كرد يا حداقل حكم به فاصله‌گيری و تحريم از آن نمی‌كرد. موسيقی مطرب و لهوی جوانان را به سمت مسائل خلاف عفت و شهوترانی هدايت می‌كند و شهامت و شجاعت و جوانمردی را از فرد دور می‌كند.

حجت‌الاسلام تقوی به نظريات فقهی امام(ره) در مورد موسيقی اشاره و ابراز كرد: از نظرات فقهی امام خمينی(ره) اين گونه برداشت می‌شود كه ايشان موسيقی را موجب هزل و هدررفت توان فكر می‌داند و آن موسيقی كه در فقه به چالش كشيده می‌شود، شخصيت و انسانيت و شرافت جامعه را هدف گرفته است. در موسيقی مطرب از الفاظ و كلمات زشت و ناپسند كه با خلق و خوی اكثريت جامعه مناسب نيست، استفاده می‌شود، در اين نوع موسيقی رقص و شرب خمر و فسق و فجور جزء لاينفك است و نوع موسيقی امروزی مناسب مجالس لهو و لغو است و در چنين شرايطی است كه فقه وارد عرصه حكم و فتوی می‌شود.